Arabuluculuk Sürecinin Dava Şartı Olarak Uygulanması: Yüksek Yargı Kararının Analizi
Özet Karar ve Konunun Önemi
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’na göre, belirli uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması dava şartı haline getirilmiştir. Ancak İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 55. Hukuk Dairesi’nin 27 Mart 2024 tarihli kararında (Esas No: 2024/1098, Karar No: 2024/847), dava açma süresi içinde arabulucuya başvurulup başvurulmadığı hususunun yanlış değerlendirildiği vurgulanmıştır. Mahkeme, işin esasına girilmesi gerektiği halde, usulden ret kararı verilmesinin hatalı olduğuna hükmetmiştir.
Bu karar, arabuluculuk sürecinin dava şartı olarak uygulanmasıyla ilgili önemli bir tartışmayı gündeme getirmektedir. Makalemizde bu kararın detaylarını inceleyerek, arabuluculuğun dava şartı olarak düzenlenmesinin hukuki sonuçlarını ve uygulamada karşılaşılan sorunları ele alacağız.
1. Arabuluculuk ve Dava Şartı Kavramı
6325 Sayılı Kanun’un getirdiği düzenleme, belirli hukuki uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabuluculuk sürecine başvurulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu düzenleme, yargının iş yükünü azaltmayı ve tarafların sulh yoluyla anlaşmasını teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Ancak, bu sürecin usul hukuku açısından nasıl değerlendirileceği, uygulamada bazı tereddütlere yol açmaktadır.
Kanunda Öne Çıkan Hususlar:
- Dava Şartı: Arabuluculuğa başvurulmadan dava açılamaz. Ancak başvurunun şekil ve zamanı konusunda kanunda net bir sınırlama bulunmamaktadır.
- Dava Açma Süresi: Dava açma hakkı doğduktan sonra arabulucuya başvurulması gerektiğine dair açık bir hüküm yer almamaktadır.
2. Kararın Değerlendirilmesi
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi’nin ilgili kararında, arabuluculuğa başvurulma sürecine ilişkin iki temel eksiklik vurgulanmıştır:
- Zamanlama Şartlarının Kanunda Açıkça Düzenlenmemiş Olması: Kararda, dava açma süresi içinde arabulucuya başvurulmasının zorunlu olduğuna dair kanunda herhangi bir ibarenin bulunmadığı belirtilmiştir. Bu durum, tarafların arabuluculuğa hangi aşamada başvurması gerektiği konusunda farklı yorumlara neden olmaktadır.
- Esasa Girilmeden Karar Verilmesi: Mahkeme, arabuluculuk başvurusunun usulden reddine karar verilmesinin doğru olmadığını, uyuşmazlığın esasının incelenmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu tespit, yargılamanın özüyle bağlantılı önemli bir eksikliği ortaya koymaktadır.
3. Arabuluculuğun Zorunlu Hale Getirilmesinin Sorunları
a. Uygulamada Karşılaşılan Zorluklar
- Süreç Belirsizlikleri: Kanun, arabuluculuğa başvuru zamanlaması konusunda net bir çerçeve çizmediği için mahkemeler arasında uygulama birliği sağlanamamaktadır.
- Usulden Ret Riskleri: Arabuluculuğa başvurmadan dava açılması halinde davaların usulden reddedilmesi, taraflar için hak kaybına neden olabilmektedir.
b. Yargının İş Yükü
Zorunlu arabuluculuk uygulaması, teoride yargının iş yükünü azaltmayı hedeflese de, yanlış veya eksik uygulamalar nedeniyle sürecin tekrar yargıya taşınması, aksine iş yükünü artırabilmektedir.
4. Çözüm Önerileri
- Kanuni Düzenlemelerin Netleştirilmesi: Arabuluculuğa başvuru süresi ve dava açma prosedürlerine ilişkin açık hükümlerin getirilmesi, uygulama birliğini sağlayabilir.
- Hakimlerin Takdir Yetkisi: Mahkemelerin, usulden ret yerine uyuşmazlığın esasına girerek çözüm araması, tarafların mağduriyetini azaltabilir.
- Eğitim ve Bilgilendirme: Hukukçular ve taraflar arasında arabuluculuk süreciyle ilgili farkındalığın artırılması, yanlış uygulamaların önüne geçebilir.
5. Sonuç
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi’nin bu kararı, arabuluculuğun dava şartı olarak uygulanmasında yaşanan sorunların altını çizmektedir. Uygulamada karşılaşılan eksikliklerin giderilmesi ve kanunun açık bir şekilde düzenlenmesi, hem tarafların hak kayıplarını önleyecek hem de yargı sisteminin daha etkin çalışmasını sağlayacaktır. Arabuluculuk sürecinin doğru uygulanması, yargı sisteminde barışçıl çözüm yollarının teşvik edilmesi açısından kritik öneme sahiptir.
