ihtiyari Arabuluculukta Sıkça Sorulan Sorular

Arabuluculuk, uyuşmazlığın mahkeme dışı, barışçıl yollarla ve tarafların iradelerine uygun olarak hızlı ve kesin bir şekilde çözülmesini amaçlayan bir kurumdur.  İhtiyari Arabuluculuk: İhtiyari arabuluculuk, tarafların bir arabulucuya gitme zorunluluğu olmadığı halde üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri bir uyuşmazlıkta uyuşmazlığın çözümü için dava açmadan önce arabulucuya başvurmayı tercih etmesidir.

İhtiyari arabuluculuk süreci, dava açılmadan önce arabulucuya başvuru hâlinde, tarafların ilk toplantıya davet edilmeleri ve taraflarla arabulucu arasında sürecin devam ettirilmesi konusunda anlaşmaya varılıp bu durumun bir tutanakla belgelendirildiği yani arabulucu belirleme tutanağı tutulduğu tarihten itibaren işlemeye başlar.

Tarafların aynı arabulucuda mutabık kalmaları ve bu durumu tutanak altına alarak süreci başlatması ile başlayan arabuluculuk işleminde görüşmeler sonunda anlaşma sağlanırsa tıpkı zorunlu arabuluculuk yolunda olduğu gibi burada da tutulan anlaşma belgesi geçerlidir ve ilam niteliğindedir. Özellikle İşe iade/işçi alacakları/ticari davalar ve tüketici davalarında zorunlu arabuluculuk sürecinin olması, tarafların ihtiyari olarak arabulucuya gitmelerine engel değildir. Bu nedenle dosyada yapılan ihtiyari arabuluculuk süreci yasal olarak mümkündür.

Dava şartı arabuluculukta arabulucu masraf talep edemez. Ancak İhtiyari arabuluculuk süreci içerisinde arabulucu masraflar için avans talep edebilir.Ayrıca bu yöntemde de Arabuluculuk Asgari Ücret tarifesine uygun olarak arabuluculuya ücret ödenmesi şarttır. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, ihtiyari arabuluculukta arabulucunun ücreti ve masraflar taraflarca eşit oranda karşılanır.

Son yapılan düzenlemede zorunlu dava şartı arabuluculuğunda süreler kesin ve nettir. Bu nedenle zorunlu arabuluculuk süreci iş davaları bakımından 3 hafta içerisinde çözüme kavuşturulmalı, bu süre zorunlu haller de en fazla bir hafta daha uzatılmalıdır. Tüketici davalarında da 3+1 haftalık süre aynen geçerlidir. Ticari davalar da ise bu süre 6 hafta + 2 hafta şeklinde uygulanmaktadır. Ancak belirlenen bu süreler zorunlu dava şartı arabuluculuk yolunda geçerlidir. İhtiyari arabuluculuk yolunda böyle bir süre kısıtlaması söz konusu değildir. Ancak doğal olarak uyuşmazlığın konusuna uygun makul süre içerisinde görüşmelerin bitirilmesi de arabulucudan beklenendir.  

2018 yılı itibariyle İşçi-işveren uyuşmazlıklarında kıdem, ihbar, fazla mesai, yıllık izin gibi iş kanunundan doğan alacaklar ile işe iade taleplerinde arabuluculuk dava şartı olarak düzenlenmiştir. 2019 yılı itibariyle de ticari davalarda arabuluculuk yoluna başvuru şartı getirilmiştir. Son olarak 2020 yılı itibariyle de tüketici hukuku uyuşmazlıklarında arabuluculuk dava şartı olmuştur. Sayılan bu uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmaması halinde, dava usulden reddedilecektir. Öngörülen zamanla daha fazla uyuşmazlığın zorunlu dava şartı arabuluculuk yoluna tabi olacağıdır.

İhtiyari arabuluculuk ile ilgili başvurular, Arabuluculuk Daire Başkanlığı‘nın Arabuluculuk Siciline kayıtlı olan arabulucular arasından seçilecek bir arabulucu ya da  Adliyeden arabuluculuk merkezine giderek veya uyap vatandaş ya da avukat portal üzerinden başvuru yaparak ya da özel bir  Arabuluculuk Merkezi ile doğrudan iletişime geçmek suretiyle yapılabilir.

Uyuşmazlığa konu taraflar katılabilir, taraf şirket ise şirket yetkilisi/temsilcisi katılabilir yada vekaletnamesinde arabuluculuk görüşmelerine katılma yetkisi bulunan avukat da katılabilir. İş uyuşmazlıklarında ayrıca, taraf olan şirketse, şirket tarafından yetkilendirilen sigortalı bir çalışanı vasıtasıyla görüşmelere katılabilir. Bunun dışında tarafların karşılıklı oluru ve rızası ile görüşmelere fayda sağlayacağı düşünülen 3.kişiler de katılabilir. Ancak bu hususta tarafların açık rızası gerekir. Örneğin uyuşmazlığın çözümünde fayda sağlayacağı düşünülen bir bilirkişiden görüş alınabilir, aynı bilirkişiden sözlü açıklamalar yapmak üzere toplantıda bulunması da istenebilir. Elbette tarafların bu hususta ortak rızası olması gerekir. Yine bazı durumlarda tercümanların da uyuşmazlığa katılması gerekebilir. 3.kişiden kasıt herkestir. Ancak tarafların ortak rızası ve oluru olması şarttır.

Eğer ihtiyari arabuluculuk sürecinde taraflar anlaşamazsa, toplantı anlaşamama tutanağı ile sonlandırılır isteyen taraf dava yoluna başvurmakta serbesttir.  Ancak ihtiyari arabuluculuk yoluna başvuru yapılan uyuşmazlık aynı zamanda zorunlu dava şartına tabi bir uyuşmazlık ise ( örneğin işçi alacakları ) bu durumda tarafların zorunlu dava şartı yoluna başvuruyu yine de yaparak sürece başlaması gerekir. Yani ihtiyari arabuluculuk yoluna başvuru yapıldı, burada da anlaşma sağlanamadı, tekrardan zorunlu dava şartı yoluna başvuruya gerek yok gibi bir sonuç çıkarmak ve doğrudan dava açmak davanızın usulden reddine sebep olacaktır. Eğer taraflar gerek ihtiyari yolda gerekse de zorunlu dava şartı yolunda karşılıklı yapılan görüşmeler neticesinde orta noktada buluşamaz veya taraf teşkili sağlanamadıysa arabulucu anlaşamama tutanağı tutar ve süreci kapatır.

Arabuluculuk süreci sonunda tarafların anlaşmaya varması halinde, üzerinde anlaşılan hususlar bir anlaşma belgesi düzenlenir. Bu belge ise ilam niteliğinde yani mahkeme kararı niteliğinde bir belgedir. Yani tarafların iradesine ek olarak arabulucunun da imzası belgeyi mahkeme kararı haline getirmektedir. Bu sebeple de arabuluculuk oldukça kıymetli ve etkili bir yer edinmiştir. Tarafların arabuluculuk sürecine ihtiyari olarak ya da dava şartı olarak başvurmasının farkı olmaksızın arabuluculuk sürecinde üzerinde anlaşılan hususlar hakkında artık dava açılamaz. Kısacası taraflar üzerinde anlaştığı konular bakımından en geniş anlamda ve geçmişe dönük olarak birbirini ibra eylerler.

Trafik kazalarından kaynaklı tazminat taleplerinde şahsa karşı açılacak davalarda arabuluculuğa başvuru zorunluluğu yoktur. Ancak manevi tazminat bakımından teminat sağlayan sigorta poliçeleri varsa yani sigorta şirketine karşı dava açılacaksa ilgili dava ticari dava niteliği taşıdığından dolayı gerek doğrudan sigorta şirketine karşı gerekse de şahısla birlikte ikinci davalı olarak sigorta şirketlerine aynı dava ile husumet yöneltilecekse,  en azından sigorta şirketine karşı arabuluculuğa başvurmak zorunludur.

Konuya ilişkin Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu md. 16/2 incelendiğinde bu şekilde ihtiyari başvuruda, arabuluculuk sürecinin başlamasından sona ermesine kadar geçirilen süre, zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin hesaplanmasında dikkate alınmıyor.

Özetle belirtmek gerekirse Aile hukuku, işçi-işveren ve tüketici uyuşmazlıklarında arabulucuya taraf başına saatlik 170 lira ödenmektedir.  Ticari uyuşmazlıklarda taraf başına saatlik 330 lira, diğer tür uyuşmazlıklarda taraf başına saatlik 205 lira ödenmesi gerekmektedir. Ancak belirtilen bu tutarlar anlaşmazlık ile süreç sonuçlanırsa bu şekildedir. Her şart altında arabulucu en az  bu ücrete hak kazanır. Ancak anlaşma sağlanması halinde ya da görüşmelerin uzaması halinde ücretler de buna göre değişmektedir. Bu konuda Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi şeklinde resmi gazetede yayınlanan tarifeyi incelemenizde fayda vardır. 

Konusu para olan uyuşmazlıklarda anlaşma sağlandığı takdirde arabulucu ücreti yüzde üzerinden belirlenmektedir. 50.000 TL altındaki miktarda anlaşma sağlanması durumunda anlaşılan tutarın, eğer bir arabulucu görev aldıysa %6’sı; birden fazla arabulucu görev aldıysa %9’u arabulucu ücreti olarak hesaplanmaktadır. Anlaşma tutarı 50.000 TL nin üzerinde ise dilim dilim yüzdelikler de değişmektedir. Bu hususta da yine Arabuluculuk Asgari Ücret tarifesini incelemenizde fayda vardır.

Tarafların arabuluculuk yolunda anlaşamadığı ve arabuluculuğun zorunlu olduğu uyuşmazlıklarda 6325 sayılı kanun madde 18/A-13 hükmü gereği Adalet Bakanlığı bütçesinden ödenen ve taraflarca karşılanan arabuluculuk ücreti, yargılama giderlerinden sayılır. Bu itibarla, arabuluculuktan sonuç alınamayarak dava açılması halinde, Adalet Bakanlığı tarafından ödenen bu ücret yargılama giderlerine eklenir ve davayı kaybeden taraftan tahsil edilir. İstisnai durum; zorunlu arabuluculuk sürecinde iş davaları ve ticari davalar bakımından taraflardan birisinin veya her ikisinin arabuluculuk ilk toplantısına katılmaması nedeniyle arabuluculuk süreci anlaşmazlık ile sonuçlandı ise ilgili taraf davada haklı çıksa dahi yargılama giderleri o taraf üzerinde bırakılır. Yani arabuluculuk ücreti bu tarafa yükletilecektir. Böylelikle kanun koyucu arabuluculuk görüşmelerine katılmanın önemli hale gelmesi için gerekli tedbiri almıştır. 

Arabulucu, taraflara anlaşmazlığı çözebilecek çeşitli seçenekleri araştırma ve oluşturma konusunda yardımcı olur. Taraflar, Arabulucu’nun ve yasal vekillerinin yardımıyla oluşturulan seçenekleri değerlendirirler. Taraflar, dağıtıcı veya birleştirici ya da her ikisi birden olabilecek pazarlık sürecine girişirler. Bu noktada önemli olan husus çözüme tarafların ulaşmasıdır. Yoksa arabulucu kendisi çözüm bularak ya da bir karar vererek süreci bitiremez. Yalnızca tarafların çözüm üretmekte zorlandığı hallerde çözüm önerisi sunabilir. Ancak bunu yaparken de şeffaf ve tarafsızlığından ödün vermeden hareket etmelidir. 

Zorunlu arabuluculuk, bu uyuşmazlıklar açısından dava şartıdır. Yani, arabulucuya gitmeden açılan dava, dava şartı yokluğu nedeniyle reddedilir. Ticari davalar, iş davaları ve tüketici davaları zorunlu arabuluculuk kapsamına alınmıştır.

Arabulucuya başvurunun zorunlu olduğu davalar bakımından bu yola başvurmadan dava açılması durumunda dava usulden reddedilecektir.

İhtiyari arabuluculukta arabuluculuk süreci, dava açılmadan önce arabulucuya başvuru hâlinde, tarafların ilk toplantıya davet edilmeleri ve taraflarla arabulucu arasında sürecin devam ettirilmesi konusunda anlaşmaya varılıp bu durumun bir tutanakla belgelendirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Zorunlu arabuluculukta ise taraflardan birinin arabuluculuk merkezine başvuru yapması akabinde ilgili dosyanın bir arabulucuya atanması ve arabulucunun atamayı onaylaması itibariyle başlar.

Başvuru, dava şartı yada ihtiyari işlerde Adliyelerdeki arabuluculuk bürolarına, ihtiyari işlerde ise Arabuluculuk Merkezlerine yada Arabuluculara ya da Uyap vatandaş portal veya Uyap avukat portal üzerinden e-imzalı başvuru yoluyla yapılabilir. Bir davanın yetkili mahkemesi nerede ise uyuşmazlığın çözümünde de  o yer Arabuluculuk Bürosu yetkilidir.

Hukuk uyuşmazlıklarda yetkili arabuluculuk bürosu, uyuşmazlığın konusuna göre yetkili mahkemenin bulunduğu yer arabuluculuk bürosudur. Arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise bu yetki görevlendirilen Sulh Hukuk Mahkemesi yazı işleri müdürlüğündedir.

Arabuluculuk başvurusu adliyelerde bulunan arabuluculuk bürolarına yapılabilir. Tek tarafın talebi ile bir arabulucu tayini mümkün değildir, sistem otomatik olarak bir arabulucu atar. 01.01.2019 tarihi itibariyle ticari uyuşmazlıklar bakımından arabuluculuk yoluna başvurmak dava şartı haline gelmiştir. Yine 01.01.2020 itibariyle de Tüketici Hakem Heyetlerinin bakmakla yükümlü olduğu uyuşmazlık miktarının üzerindeki Tüketici uyuşmazlıkları bakımından da arabuluculuk zorunlu hale gelmiştir. 

Yukarıda da değindiğimiz üzere arabuluculuk görüşmesine katılmayan taraf, davada haklı da çıksa haksız da çıksa yargılama giderlerini ödemeye mahkum edilir. Ayrıca davada haklı çıkması halinde tarafın avukatı lehine vekalet ücretine hükmedilmez.

Genel Müdürün bulunmadığı toplantılarda Başkanlık görevi Arabuluculuk Daire Başkanı tarafından yerine getirilir. Kurul, mart ve eylül aylarında olmak üzere yılda en az iki kez toplanır. Ayrıca, Başkanın veya en az beş üyenin talebiyle Kurul her zaman toplantıya çağrılabilir. Kurul en az on kişi ile toplanır.